Του Γεράσιμου Καζάνα
Ο Καρτέσιος ( Rene Descartes, 1596- 1650), που θεωρείται θεμελιωτής της νεότερης φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης, γεννήθηκε στο χωριό La Xaye της Τουρένης, τέταρτο παιδί μιας αριστοκρατικής οικογένειας της περιοχής.
Ο Καρτέσιος ( Rene Descartes, 1596- 1650), που θεωρείται θεμελιωτής της νεότερης φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης, γεννήθηκε στο χωριό La Xaye της Τουρένης, τέταρτο παιδί μιας αριστοκρατικής οικογένειας της περιοχής. Ο πατέρας του ήταν δικαστικός, μέλος του Συνοδικού Δικαστηρίου της Βρετάνης.
Η μητέρα του πέθανε νωρίς και την ανατροφή του ανέλαβαν η γιαγιά και η παραμάνα, που του εμφύσησαν τη θρησκευτική ευσέβεια και τον καθολικισμό. Φοίτησε οκτώ χρόνια στο Κολλέγιο των Ιησουιτών, όπου σπούδασε την αριστοτελική λογική, παρερμηνευμένη από τα εκπαιδευτικά τους εγχειρίδια με τυπολογική καθαρά σημασία και έδειξε ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά. Κατόπιν φοίτησε στο πανεπιστήμιο, παίρνοντας το πτυχίο της νομικής, χωρίς έκτοτε να ασχοληθεί με τα νομικά.
Στη συνέχεια, καθώς λέει ο ίδιος στο «λόγο περί μεθόδου, μέρος πρώτο» : «χρησιμοποίησα τα υπόλοιπα νιάτα μου σε ταξίδια, στο να βλέπω αυλές και στρατούς, να συναναστρέφομαι ανθρώπους με διάφορες διαθέσεις και καταστάσεις, να αποκτώ εμπειρίες, να δοκιμάζω τον ίδιο τον εαυτό μου στις τυχαίες συναντήσεις μου με άλλα πρόσωπα και πράγματα, καθώς και να στοχάζομαι πάνω σε αυτά, ώστε να βγαίνω ωφελημένος».
Ο Καρτέσιος, καταγράφοντας τους λογικούς κανόνες, διατύπωσε τα ακόλουθα στους «Κανόνες για την καθοδήγηση του πνεύματος» :
«4... Από την αρχή θα διερευνήσομε όλες τις πράξεις της νόησής μας, που με την βοήθεια τους, χωρίς να πλανηθούμε, θα οδηγηθούμε στη γνώση των πραγμάτων. Και αυτές είναι μόνο δύο, η ενόραση και η παραγωγή.
5. Με την ενόραση δεν εννοώ την αβέβαιη μαρτυρία των αισθήσεων ή την εσφαλμένη κρίση μιας φαντασίας, που συγκροτεί κακώς το αντικείμενο της, αλλά τη σύλληψη, που γίνεται από πνεύμα διαυγές και προσεκτικό» (Κανόνας 3).
Αυτές, όμως, τις δύο, ενόραση και παραγωγή, στον κανόνα 7 θα τις ανατρέψει :
«5. Μαζί, γράφει, με αυτά πρέπει να σημειώσομε πως με την επαρκή απαρίθμηση ή επαγωγή, εννοούμε τη μέθοδο εκείνη με την οποία μπορούμε να συμπεράνομε την κάθε αλήθεια με περισσότερη βεβαιότητα παρά με οποιοδήποτε άλλο είδος απόδειξης, εκτός, φυσικά από την απλή ενόραση. Συνεπώς, όταν την κάθε γνώση δεν μπορούμε να την αναγάγομε στην ενόραση αυτή, ο μόνος δρόμος, που μας απομένει, αφού απορρίψομε όλα τα δεσμά των συλλογισμών, είναι εκείνος της επαγωγής στον οποίο πρέπει να επιδείξομε εμπιστοσύνη».
Συνεχίζοντας, απορρίπτει την επαγωγή στον κανόνα 14 και αναπτύσσει τη συγκριτική μέθοδο :
«2. Θα είναι χρήσιμο, τόνισε, για τον αναγνώστη να απορρίψει όλους τους τύπους των συλλογισμών και να κατανοήσει πως η γνώση, γενικά, αν δεν αποκτηθεί με απλή και διαυγή ενόραση ενός μεμονωμένου πράγματος, θα αποκτηθεί με σύγκριση δύο ή περισσότερων πραγμάτων μεταξύ τους».
Και ολοκληρώνοντας περί λογικής τις απόψεις του ο Καρτέσιος στον κανόνα 4 καταθέτει τη γνώμη του περί μεθόδου :
«1. Και προτιμότερο είναι να μην αναζητήσει κανένας την αλήθεια παρά να την αναζητήσει χωρίς μέθοδο...
Με τη μέθοδο εννοώ κανόνες βέβαιους και απλούς, που αν τους τηρήσει κάποιος πιστά, ουδέποτε θα θεωρήσει αληθινό εκείνο, που είναι εσφαλμένο και θα φθάσει χωρίς να καταβάλει ανώφελα καμιά πνευματική προσπάθεια, αλλά αυξάνοντας σιγά-σιγά τις γνώσεις του, στην αληθινή γνώση όλων εκείνων, που δεν ξεπερνούν τις δυνάμεις του».
Απάντηση προτιμούμε στα περί λογικής του Καρτέσιου να δώσει ο Αριστοτέλης, ο πατέρας της Λογικής :
« Η μεν πρόθεση της πραγματείας αυτής είναι να βρούμε μέθοδο με την οποία θα μπορούμε να συλλογιζόμαστε για κάθε πρόβλημα που τίθεται, ξεκινώντας από κοινώς παραδεκτές αντιλήψεις, και εμείς όταν υποστηρίζουμε μια γνώμη τίποτε να μη λέμε το αντιφατικό» (Τοπικά Α,100α1).
Και συνεχίζει ο Αριστοτέλης :
« Από τα προγιγνωσκόμενα σε κάθε διδασκαλία, όπως είπαμε στα αναλυτικά είτε με την επαγωγή είτε με τον συλλογισμό (παραγωγή).
Επαγωγή είναι η αρχή προς το γενικό, ο δε συλλογισμός (παραγωγή) από το γενικό. Υπάρχουν, όμως, αρχές που ο συλλογισμός (παραγωγή) είναι αναποτελεσματικός. Τότε χρησιμοποιείται η επαγωγή». (Ηθικά Νικομάχεια, Ζ, 3, 31).
Αντίστοιχο εννοιολογικά της ενόρασης του Καρτεσίου ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί την ευρύτερη λέξη νους, τονίζοντας :
«Φανερό μάλιστα είναι πως σε μας αναγκαία είναι να γνωρίζομε τις πρώτες αρχές επαγωγικά και γιατί η αίσθηση μέσα μας έτσι δημιουργεί το καθόλου.
Επειδή περί των ικανοτήτων της διάνοιας, που συλλαμβάνομε την αλήθεια, άλλες είναι αληθινές και άλλες επιδέχονται το ψεύδος, όπως γνώμη και λογισμός, ενώ αληθινά είναι πάντοτε της επιστήμης εκτός του νου και οι αρχές των αποδείξεων γνωριμότερες και κάθε επιστήμη είναι έλλογος. Η επιστήμη των αρχών δεν δύναται να υπάρχει και επειδή τίποτε ενδέχεται να είναι αληθέστερο της επιστήμης εκτός του νου, ο νους προϋπάρχει των αρχών, από αυτά συνάγεται και πως η απόδειξη δεν είναι αρχή της απόδειξης, ώστε και της επιστήμης αρχή η επιστήμη. Αν λοιπόν δεν έχομε άλλο εκτός της επιστήμης γένος αληθές, ο νους είναι αρχή της επιστήμης και η μεν αρχή της αρχής υπάρχει, η δε επιστήμη ομοίως έχει σχέση προς κάθε πράγμα».(Αναλυτικά Ύστερα Β, 100 β, 3-15).
Όσο για την σύγκριση ο Αριστοτέλης θα αναφερθεί ως εξής :
«Πιο είναι προτιμότερο ή καλύτερο μεταξύ δύο ή περισσότερων πρέπει να σκέπτεται καθένας από τα ακόλουθα. Πρώτον πρέπει να ξεχωρίζεις πως τη σκέψη την κάνομε όχι υπέρ των πολύ διεστώτων και μεγάλης διαφοράς, που έχουν μεταξύ τους, (γιατί κανένας δεν απορεί πιο είναι προτιμότερο, η ευδαιμονία ή ο πλούτος,) αλλά υπέρ των σύνεγγυς περί οποίων αμφισβητούμε ποιο από τα δύο πρέπει να αποφασίσομε περισσότερο». (Τοπικά,Γ,1)
Οι ανακολουθίες και η αντιφατικότητα των λογικών κανόνων του Καρτέσιου, που παρατηρούμε, οφείλονται στην πολυτάραχη ζωή του και στο γεγονός, όπως εξομολογείται ο ίδιος πως : α. «από τη νεαρή μου ηλικία δέχθηκα ένα πλήθος ψεύτικες γνώμες για αληθινές». (Στοχασμοί, Πρώτος). Β. «μόλις έφτασα στην ηλικία, που μπορούσα να φύγω από την επίβλεψη των παιδαγωγών μου, εγκατέλειψα τη μελέτη των συγγραμμάτων». (Λόγος περί Μεθόδου, μέρος Δεύτερο).
Ο Καρτέσιος δέχθηκε επιρροές στη Φιλοσοφία των ιδεών από τον Πλάτωνα και της αμφισβήτησης των σκεπτικών του Πύρωνα και στα μαθηματικά από τους αλεξανδρινούς Πάππο, γεωμέτρη και Διόφαντο, πατέρα της άλγεβρας. Λέγεται πως υπήρξε σημαντική η συμβολή του Καρτέσιου στην αναλυτική Γεωμετρία και την Άλγεβρα, άποψη την οποία δεχόμαστε θετικά με την επιφύλαξη της σύγκρισης με τη Γεωμετρία του Ευκλείδη και του Πάππου, καθώς και με την Άλγεβρα του Διοφάντη.
Όμως η συνεισφορά του Καρτέσιου στην Αναγέννηση υπήρξε κορυφαία. Επειδή κυρίως επανέφερε τον ορθό λόγο του σκέπτεστε και την αξία της επιστημονικής απόδειξης μέσα στον ανελεύθερο και σκοτεινό μεσαίωνα της Ιεράς Εξέτασης. Μόλις πληροφορήθηκε τη δίκη του Γαλιλαίου, ανέστειλε την έκδοση του βιβλίου ο «Κόσμος» και επιζήτησε την έγκριση των βιβλίων του από την εκκλησιαστική ιεραρχία της εποχής του. Εν τούτοις δεν απέφυγε την απόρριψη τους από τους Ιησουίτες και την μεταθανάτιο καταδίκη της φιλοσοφίας του από την Ιερά Εξέταση το 1663.
Προσπάθησα με τα αντίστοιχα κείμενα του πατέρα της Λογικής, Αριστοτέλη, να απαντήσω αντικειμενικά σε εκείνους, που μιλάνε περί της περίφημης καρτεσιανής λογικής, που δεν υπήρξε, όπως εξ άλλου ομολογεί και ο ίδιος: “Και δεν υπερηφανεύομαι πως είμαι εφευρέτης κανενός λόγου». Και επίσης: «δεν έχω και ψυχή τόσο ταπεινή, ώστε να δεχτώ από οποιονδήποτε άλλον, κάποια χάρη που θα μπορούσε να θεωρηθεί πως δεν την αξίζω».(Λόγος περί Μεθόδου, μέρος έκτο).
Η Αναγέννηση, καταλήγομε, ανακαλύπτοντας το φως του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού, έφερε μέσα από φοβερούς θρησκευτικούς φανατισμούς την ελευθερία του πνεύματος, του ορθού λόγου και της επιστημονικής απόδειξης.
.
Link:
.
.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου